Höskuldur Þráinsson, prófessor, sendi Molaskrifara á dögunum svolitla ádrepu í athugasemdum við færslu nr. 471 á blog.is. Molaskrifari birtir athugasemd Höskuldar hér þar sem fleiri sjá hana en á blog.is:
Mig langar að gera athugasemd við eftirfarandi athugasemd frá þér ( skrifar Höskuldur Þráinsson):
Kjörstaðir opna klukkan tíu, sagði fréttamaður Ríkisútvarpsins í hádegisfréttum (26.11.2010). Er mönnum alveg fyrirmunað að nota sögnina að opna rétt ? Kjörstaðir opna hvorki eitt né neitt. Kjörstaðir verða opnaðir klukkan tíu. Ótrúlegt. Hvað segir málfarsráðunautur? Er hann ekki örugglega enn við störf?
Hér fylgir þú þeim leiða vana að láta ekki nægja að vera með ábendingar heldur reyna að meiða fólk eða gera lítið úr því með hneykslunartóni (sbr. Er mönnum alveg fyrirmunað …, Er hann ekki örugglega enn við störf?). Samt er þetta mál nú ekki eins einfalt og þú heldur. Í íslensku, og reyndar mörgum fleiri málum, eru til sagnapör sem eru þannig að önnur sögnin er áhrifssögn en hin er áhrifslaus sögn og getur þá tekið frumlag sem samsvarar andlagi áhrifssagnarinnar. Dæmi:
Þeir breikkuðu veginn/Vegurinn breikkaði; Bankastjórinn hækkaði vextina/Vextirnir hækkuðu; Hún dýpkaði skurðinn/Skurðurinn dýpkaði; Ríkisstjórnin lækkaði lánin/Lánin lækkuðu o.s.frv.
Í öllum þessum dæmum væri hægt að nota röksemd þína og segja: Er mönnum alveg fyrirmunað að nota sögnina X rétt? Vegurinn breikkar hvorki eitt né neitt; vextirnir hækka hvorki eitt né neitt, skurðurinn dýpkar hvorki eitt né neitt; lánin lækka hvorki eitt né neitt. Það er af því að þarna eru sagnirnar breikka, hækka, dýpka, lækka allar áhrifslausar þótt þær tengist áhrifssögnum á reglubundinn hátt eins og áður var sýnt. En í raun eru þessi dæmi alveg sama eðlis og dæmið sem þú finnur að, þ.e. þar er sögnin opna notuð sem áhrifslaus sögn sem tengist áhrifssögninni opna:
Kjörstjórnir opna kjörstaði/Kjörstaðir opna (sbr. Bankastjórinn hækkar vexti/Vextir hækka o.s.frv.)
Samt hefur oft verið fundið að því að menn noti sögnina opna sem áhrifslausa sögn, rétt eins og þú gerir hér. En það eru ekki augljós málfræðileg rök fyrir því. Þetta veit málfarsráðunautur útvarpsins auðvitað.
Bestu kveðjur
Höskuldur Þráinsson
Molaskrifari þakkar Höskuldi þessa ádrepu og ábendingu. Vel má það vera að nokkuð harkalega hafi verið tekið til orða. En Molaskrifari hefur reyndar ekki skipt um skoðun á orðatiltækinu að kjörstaðir opni. Verra er þó þegar fréttamenn segja: Þegar kjörstöðum lokar eins og því miður heyrist of oft.
Skildu eftir svar