Orðið jarðlest ,sem nú er oft notað um farartækin sem einu sinni voru kölluð neðanjarðarlestir, er fínt orð. Kemur í stað orðs sem var bæði langt og óþjált. Jarðlestarstöð er hundrað sinnum betra en neðanjarðarlestarstöð. Gaman væri að vita hvaða orðhagi maður bjó til orðið jarðlest.
Rétt er að vekja athygli þeirra sem semja íslenska texta við fréttir Stöðvar tvö að orðið reður er karlkyns ( auðvitað!) en ekki hvorugkyns eins og var í kvöldfréttum (04.01.2011)
Úr frétt á visir.is ( 05.01.2011): Þá hefst karokímaraþon, til stuðnings íslenskrar náttúru, sem mun standa allt fram á laugardag. Hér ætti að standa : … til stuðnings íslenskri náttúru…
Afkoma ferðaskrifstofunnar Iceland Express er að líkindum ekki upp á marga fiska um þessar mundir ef marka má gauðrifnar gallabuxur forstjórans sem áhorfendur komust ekki hjá því að sjá í fréttatímum beggja sjónvarpsstöðvanna (04.01.2011).
Enn er sunginn slagarinn alkunni úr fyrri heimsstyrjöld: It´s a long way to Tipperary, en þar segir m.a. í einni gerð textans: „Singing songs of Piccadilly, Strand and Leicester Square”. Snemma í enskunámi var manni kennt er að bera fram staðaheiti eins Leicester Square og Leicestershire. Slík kennsla er ef til vill ekki á boðstólum í dag. Framburðurinn er óravegu frá rithættinum ( eins og oft í ensku). Leicester er borið fram: lester. Það var þess vegna dálítið óvenjulegt að heyra fréttamann Ríkisútvarps (22.12.2010) segja skýrt og greinilega Leisesterskíri. Það sama á við um orðið Gloucester. Það er borið fram gloster. Annað erlent heiti , nafn sambandsríkisins Arkansas í Bandaríkjunum var rangt fram borið bæði í fréttum Stöðvar tvö og Ríkissjónvarpsins (03.01.2011) Í báðum tilvikum var það borið fram með sterku s- hljóði í endann. Réttur framburður er hinsvegar: arkanso með daufu r-hljóði og án s-hljóðs í endann. Þetta eru atriði sem fréttamenn útvarps- og sjónvarps eiga ekki að flaska á. En gera samt. Meira að segja gamlir jaxlar í faginu.
2 athugasemdir
Ekkert ping ennþá
Eiður skrifar:
11/09/2012 at 09:28 (UTC 0)
Kærar þakkir, Sigurjón fyrir þennan athyglisverða fróðleik.
Sigurjón H. Birnuson skrifar:
11/09/2012 at 00:43 (UTC 0)
Orðið jarðlest er fremur gamalt í málinu. Páll V. G. Kolka orti svo í kvæðinu Times Square, sem birtist í tímaritinu Skildi 5. júlí 1924:
Jarðlestin tæmist í tryllingshug,
hún teigar að nýju og þeytist á bug.
Stynja við hjólin og stálspor hörð.
Hver stundin er dýrmæt á kvöldin,
því flaumósa’ er nautnþyrstur fjöldinn.
Þessi skýring fylgdi: „[E]r það einhver hin stórfeldasta sjón, sem fyrir augun ber í heimsborginni, þegar maður kemur að kvöldi til upp úr jarðlestinni upp á yfirborð jarðarinnar og sjer tugi þúsunda af blikandi og kvikandi rafljósum á allar hliðar ….“
Þorsteinn Antonsson notað orðið í grein sem birtist í Lesbók Morgunblaðsins 22. desember 1969: „Fólkið sem kerfi, borgin sem kerfi án þess að snerta hvert annað. Stokkhólmur hinn lágværi; hljóðskraf, hrísl í míkrafóni í bús og jarðlest.“
Kristinn R. Ólafsson þekkti orðið árið 1992. Smásaga hans Gjöfin birtist í Lesbók Morgunblaðsins 21. desember þess árs: „Þetta sama kvöld kysstust þau fyrsta kossinum, við jarðlestarstöðina á San Bernardo, stuttum kossi á lokaðan munn, grunlaus um heita lokakossa og kaldar kveðjur daginn áður en hann hélt aftur til Íslands, alfarinn.“
Vafalítið hafa margir notað orðið bæði fyrr og síðar, en Kristni R. má líklega þakka útbreiðslu þess; að minnsta kosti fór það allt í einu að sjást á prenti eftir að hann tók að nota það í kveðjum sínum frá Ispagna upp úr 1990.